گلبول قرمز
انواع سلولهاي خوني
گلبول قرمز، گویچه سرخ یا اریتروسیت متداول ترین نوع سلول های خونی است و در بدن مهره‌داران، نقش اصلی رساندن اکسیژن را، از شش‌ها (یا آبشش‌ها) به بافت ها رابازی می کند گلبول‌های قرمز سکه مانند (مقعر الطرفین)، کوچک و فاقد هسته و بیشتر اندامک‌های خود است و در نتیجه ژن‌های سازنده مواد مورد نیاز خود را ندارد. به همین جهت تنها منبع برای تأمین انرژی در آن فرایند گلیکولیز و تنفس سلولی است. گلبول قرمز از حجمی بالغ بر ۸۹ تا ۹۸ میکرون (هر ميكرون برابر است با يك هزارم ميليمتر) برخوردار است. در شرایط طبیعی قطر آنها به‌طور متوسط ۷٫۵ میکرون است.
اگر اندازهٔ سلول کوچک‌تر از ۶ میکرون باشد میکروسیت و اگر بزرگ‌تر از ۹ میکرون باشد، ماکروسیت نامیده می شود. حضور گویچه‌های قرمز با اندازه‌های مختلف در خون را آنیزوسیتوزیس (Anisocytosis) و حضورشان با اشکال مختلف در خون را پوی‌کیلوسیتوزیس (Poikilocytosis) می‌نامند که در حالات مرضی دیده می‌شوند. تعداد گویچه‌های قرمز در حالت طبیعی در خون زنان ۳٫۶ تا ۵٫۵ میلیون و در خون مردان ۴٫۱ تا ۶ میلیون در هر میکرولیتر می باشد.
نسبت حجم گویچه‌های قرمز خون به کل خون بر حسب درصد را هماتوکریت می‌نامند. این نسبت در زنان و مردان سالم و بالغ به ترتیب برابر ۴۵–۳۵ و ۵۰–۴۰ درصد است. سیتوپلاسم گلبول‌های قرمز اسفنجی بوده و به وسیلهٔ غشاء پلاسمایی قابل ارتجاعی احاطه شده تا این سلول بتواند تغییر شکل بدهد و از مویرگ‌های باریک عبور کند.
جهت اطلاعات بيشتر به اينجا نيز مراجعه بفرماييد.
در سیتوپلاسم گلبول رنگدانه‌ای به نام هموگلوبین وجود دارد که پروتئینی آهندار است. گلبول قرمز به وسیلهٔ هموگلوبین خود در جاهایی که تراکم اکسیژن زیاد باشد این آهن با اکسیژن ترکیب شده و اُکسی هموگلوبین را تشکیل می‌دهد و در جایی که تراکم اکسیژن کم باشد تجزیه شده و اکسیژن آزاد می کند. این خاصیت هموگلوبین در جابه جایی اکسیژن از شش‌ها به بافت‌ها براي زنده ماندن ماست و اگر نمي بود ما نمي توانستيم زنده بمانيم.
عمر آنها تقریباً ۱۲۰ روز است. بعد از این مدت گلبول در کبد تجزیه می شود و آهن موجود در کبد اندوخته می شود. برای تولید گلبول قرمز از کلیه و کبد هورمونی به نام اریتروپویتین بیشتری خارج می‌شود و با تأثیر بر مغز استخوان موجب افزایش گلبول قرمز می‌شود. در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی اکسیژن رسانی به قلب کاهش یافته و می‌تواند سبب افزایش ترشح هورمون اریتروپویتین شود. گلبول‌های صورتی در کبد و طحال تخریب می شوند.
تولید
اریتروسیت‌ها (گلبولهاي قرمز) در دوران جنینی ابتدا در کیسه زرده و سپس در کبد، طحال، گره‌های لنفی و مغز استخوان ساخته می شوند. از حدود ۵ سالگی به بعد گلبول سازی فقط در مغز استخوان‌های پهن و قسمتی از استخوان‌های متصل به تنه (مانند: ران) انجام می‌شود. عامل تنظیم‌کننده ساخت اریتروسیت‌ها پروتئینی به نام اریتروپویتین است که بر اثر کاهش اکسیژن رسانی به بافت‌ها از کبد و کلیه‌ها ترشح می‌شود. برای ساخت اریتروسیت‌ها وجود ویتامین ب۱۲ و همچنین اسید فولیک ضروری است بنابراین کمبود آهن در بدن باعث نوعی کم خونی خیلی بد به نام آنِمی يعني فقر آهن می شود.
عمر اریتروسیت‌ها در حدود ۱۲۰ روز است و بعد از آن غشای آنها سخت و شکننده می‌شود و وقتی پیر می‌شوند، در هنگام عبور از مویرگ‌های کبد و طحال آسیب می‌بینند و از بین می‌روند و هموگلوبین آن توسط ماکروفاژ (ماکروفاژها سلولهای مهم سیستم ایمنی بدن هستند که در پاسخ به عفونت یا تجمع سلولهای آسیب دیده یا مرده تشکیل می شوند.) تبدیل به آمینو اسید (آمینو اسید ها عهده دار فعالیت های حیاتی و گوناگونی در بدن انسان می باشند و از طریق انواع مواد غذایی پروتئینی از منبع گیاهی و حیوانی جذب بدن می شوند.) می‌شود و توسط جریان خون به مغز استخوان می‌رود تا دوباره این فرایند از سر گرفته شود.
به فرایند تولید گلبول قرمز Erythropoiesis مي گویند. در صورت کاهش یافتن سطح اکسیژن در کلیه، کلیه هورمون اریتروپویتین را به مقدار بیشتری ترشح می کند و فرایند تولید گلبول قرمز شدت پیدا می‌کند. در کمبود اکسیژن مقدار اریتروپوئیتین پس از ۲۴ ساعت به حداکثر می رسد.
زندگی فعال
طول عمر مفید یک یاختهٔ سرخ خونی (گلبول قرمز)۱۰۰ تا ۱۲۰ روز می باشد. در این مدت آنان به وسیلهٔ فشار خون قلبي در رگ‌ها جا به جا می شوند. گلبول‌های قرمز فاقد هسته بوده و شکل دیسک مانند با طرفین مقعر دارند. متوسط اندازه گویچه های قرمز حدود ۷٫۸ میکرون و ضخامت آنها در ضخیم ترین نقطه ۲٫۵ میکرون و در مرکز حدود ۱ میکرون است. شکل گلبول‌های قرمز به آنها اجازه می‌دهد که درون عروق بسیار ریز بدن نظیر مویرگ‌های انتهایی به خوبی فشرده شده و از آنها عبور کنند.
بیماری‌ها و اختلالات گلبول‌های قرمز
این اختلالات بسیار متنوعند از نقائص آنزیمی مانند فاویسم، انواع کم خونی مانند کم خونی فقر آهن، تالاسمی و سلول داسی شکل، اختلالات شکل گویچه مانند اسفروسیتوز.